Francja

Reims, katedra Notre-Dame
Cathédrale Notre-Dame de Reims
Reims, katedra Najświętszej Marii Panny

Lokalizacja: Reims, Pl. du Cardinal Lucon (49.253751, 4.033710)
Budowa: 1211 – 1275
Architekt. Gaucher de Reims, Jean le Loup, Jean d'Orbais, Bernard de Soissons
Styl: wczesny gotyk

HISTORIA. Pierwsza katedra w Reims, stolicy rzymskiej prowincji Belgica, została zbudowana IV w. krótku po wydaniu edyktu przez cesarza Konstantyna. Kolejną świątynię zbudował biskup Reims św. Nikazy, który w 451 r. został ścięty przed katedrą przez Hunów. Światynia ta była poświęcona NMP i miała około 55 długości. To właśnie w tej katedrze miał miejsce chrzest władcy Franków Chlodwiga, którego udzielił mu biskup Reims św. Remigiusz. Chrzest odbył się między rokiem 496 a 499 w dzień Bożego Narodzenia. W 816 r. w katedrze miała miejsca koronacja Ludwika Pobożnego na cesarza rzymskiego przez papieża Stefana IV. Od tego momentu katedra w Reims zyskała status świątyni koronacyjnej królów Francji. W tym samym czasie biskupstwo w Reims zostało podniesione do rangi arcybiskupstwa. Po 816 r. rozpoczęto budowę nowej bardziej okazałej katedry, która została konsekrowana w 862 r. w obecności króla Karola Łysego. Była to dużych rozmiarów bazylika o dwóch transeptach i długości 86 metrów. W 976 r. rozpoczęto prace przy rozbudowie katedry. Następną rozbudowę przeprowadzono w połowie XII w. Wzniesiono wtedy nową dwuwieżową fasadę zachodnią i zbudowano chór z kaplicami od wschodu. Pożar, który zniszczył katedrę w 1210 r., dał pretekst do położenia w roku następnym  kamienia węgielnego pod budowę obecnej świątyni. Znane są nazwiska czterech mistrzów murarskich czynnych przy budowie katedry: Gaucher de Reims, Jean le Loup, Jean d'Orbais i Bernard de Soissons. Prace budowlane przy chórze rozpoczęto w 1221 r. i ukończono w latach 1236-1241 wraz z założeniem sklepień i wzniesieniem łuków oporowych. W tym samym czasie wzniesiono też ramiona transeptu. Nawę zbudowano w latach 1241-1255 od piątego do dziesiątego przęsła, następnie Bernard z Soissons wzniósł cztery zachodnie przęsła i fasadę. Prace przy tej ostatniej rozpoczęto w 1252 r. i ukończono około 1275 r. W 1481 r. wybuchł pożar, który zniszczył konstrukcję dachu. W czasie rewolucji francuskiej katedra nie podzieliła losy innych francuskich świątyń. Stosunkowo niewielkie zniszczenia dotknęły m.in. posągów na fasadzie, rozproszeniu uległo też wyposażenie wnętrza. W 1860 r. pracami rekonstrukcyjny kierował architekt Violet-le-Duc. W 1914 r. katedra została bardzo poważnie uszkodzona w wyniku celowego ostrzału niemieckiej artylerii. Zniszczeniu uległy dachy i sklepienia oraz część witraży i rzeźb. W 1996 r. katedrę odwiedził papież Jan Paweł II aby uczcić chrzest Chlodwiga.

ARCHITEKTURA. Olbrzymich rozmiarów wczesnogotycka katedra zbudowana z wapienia luteckiego na planie krzyża łacińskiego o długości 149 m, wysokości nawy głównej 38 m, szerokości tej nawy 14,65 m i długości transeptu 61 m. Złożona z trójnawowego, ośmioprzęsłowego bazylikowego korpusu, pięcionawowego transeptu oraz trójprzęsłowego chóru zamkniętego pięciobocznie z obejściem i pięcioma promienistymi kaplicami do niego przylegającymi.

Fasada zachodnia jest trójdzielna i trójkondygnacjowa, podzielona potężnymi przyporami oraz zwieńczona dwiema wysokimi wieżami. W dolnej kondygnacji znajdują się trzy portale wejściowe, powyżej umieszczona jest wielka rozeta z maswerkiem o średnicy 12,5 m. Nad nią znajduje się galeria królów z 56 posągami władców. Po środku przedstawiona jest scena chrztu króla Chlodwiga w obecności jego żony Klotyldy i biskupa Remigiusza. Wieże wysokie na 81 m, pozbawione hełmów, w najwyższej części przeprute są wąskimi ażurowymi oknami i opięte w narożnikach także ażurowymi wieżyczkami.

Portale zachodnie. Trzy portale ozdobione są w większości oryginalnymi rzeźbami z 1. połowy XIII w. i nakryte wysokimi tympanonami wypełnionymi rozetami okiennymi. W środkowym portalu na szczycie wimpergi znajduje się płaskorzeźba Koronacja Maryi (rekonstrukcja), poniżej na trumeau umieszczona jest rzeźba Ukoronowanej Matki Bożej z Dzieciątkiem ujęta na ościeżach rzeźbami postaci ze scen Nawiedzenia i Zwiastowania, te osiem rzeźb należy do wybitnych przykładów XIII-wiecznej rzeźby francuskiej (między 1225-1250). Prawy portal przedstawia rzeźby proroków, świętych i męczenników, rzeźby prawego ościeża powstałe około 1210 r. są najstarsze na zachodniej fasadzie. Na szczycie wimpergi umieszczony jest Chrystus Sędzia, w portalu tym znajduje się także Uśmiechnięty Anioł z herbu Reims. Na szczycie wimpergi lewego portalu umieszczona jest Chrystus Ukrzyżowany.

 Transept. Oba ramiona transeptu, opięte są przyporami i ujęte po bokach niskimi wieżami nakrytymi dachami namiotowymi. W górnych kondygnacjach przebite są wielkimi rozetami i zwieńczone trójkątnymi szczytami. Szczyt południowego ramienia transeptu zdobi płaskorzeźba ze sceną Wniebowzięcia NMP z 1504 r. W szczycie północnego ramienia transeptu umieszczona jest płaskorzeźba Zwiastowania z 1497 r. W dolnej części północnego ramienia transeptu znajdują się trzy ostrołukowe portale. W lewym portalu znajduje się przedstawienie Sądu Ostatecznego z posągiem Chrystusa trzymającego kulę ziemską na trumeau, flankowanym przez figury apostołów na ościeżach. Ostrołukowy tympanon podzielony jest na poziome pola ze sceną Sądu Ostatecznego z Chrystusem, Maryją i św. Janem Ewangelistą w górnej części a poniżej z postaciami zbawionych i potępionych. Środkowy portal opowiada historie z życia biskupów Reims. Na trumeau przedstawiona jest postać papieża z najważniejszymi biskupami Reims św. Remigiuszem i św. Nikazym na ościeżach. W tympanonie przedstawione są sceny z życia tych świętych biskupów. W tympanonie prawego portalu umieszczona jest płaskorzeźba z tronującą Matką Bożą z Dzieciątkiem z około 1180 r., pochodzącą jeszcze z poprzedniej katedry.

Korpus nawowy i prezbiterium z kaplicami obejścia opięte są uskokowymi przyporami z których wyrastają łuki oporowe. Przypory zwieńczone są baldachimami z posągami świętych, które symbolicznie stoją na straży katedry. Między przyporami rozmieszczone są dwudzielne ostrołukowe okna z rozetami, zastosowane po raz pierwszy w tutejszej katedrze. Prezbiterium, ramiona transeptu i nawę główną nakrywają dachy dwuspadowe z koroną nad skrzyżowaniem naw. Nad wschodnią częścią dachu prezbiterium wznosi się wieżyczka na sygnaturkę zwieńczona iglicą. Nawy boczne korpusu i obejście prezbiterium nakrywają dachy dwuspadowe.

Wnętrze podzielone jest na trzy kondygnacje, ostrołukowych arkad wydzielających nawy, powyżej triforia nad nimi podwójne lancetowate okna zwieńczone rozetami. Profilowane arkady międzynawowe wsparte są na kolistych filarach opiętych czterema węższymi kolumnami zwieńczonymi roślinnymi kapitelami, z których wyrastają służki podtrzymujące sklepienia krzyżowo-żebrowe. Kontrfasada w dolnej części ma formę ostrołukowej wnęki wypełnionej rozetą portalu głównego ujętą po bokach siedmioma rzędami wnęk mieszczących 52 figury obrazujące historie z Nowego Testamentu z maswerkiem, powyżej triforium a nad nim znajduje się wielka rozeta z maswerkiem.

Witraże. Pomimo zniszczeń z I wojny światowej zachował się duży zespół średniowiecznych witraży. Najstarsze z nich, przeszklenia górnych okien chóru, powstały około 1235 r. Każde z okien podzielone jest na cztery pola, dwa górne przedstawiają sceny biblijne, począwszy do wschodniego okna: Ukrzyżowanie Chrystusa i Matka Boża z Dzieciątkiem, po bokach widnieją postacie apostołów począwszy od św. Piotra i Pawła. Dolne partie okien poświęcone są biskupom i katedrom metropolii w Reims. W środkowym oknie widzimy postać arcybiskupa Reims Henri de Braine i katedrę w Reims, po bokach biskupi i katedry archidiecezji Reims, m.in. Soissons, Beauvais, Noyon, Laon, Chalons, Senlis i Amiens. W górnych oknach nawy przedstawiona jest procesja królów w towarzystwie konsekrujących arcybiskupów. Rozety w transepcie wypełniają grisaille z XIII w. W południowym ramieniu Zmartwychwstanie Chrystusa w otoczeniu apostołów i 12 aniołów. Głównym tematem południowego ramienia transeptu jest Stworzenie Świata, w centrum przedstawiony jest Bóg Stwórca a wokół historia Adama i Ewy oraz Kaina i Abla. Rozeta zachodnia powstała w końcu XIII w. i przedstawia sceny z życia Maryi z Zaśnięciem w centrum otoczonym postaciami 12 apostołów i 24 aniołów. W triforium poniżej rząd witraży z postaciami króla i otaczających go biskupów i książąt. W małej rozecie portalu środkowego znajduje się witraż ilustrujący litanię do NMP z 1936 r. W kaplicy na osi chóru trzy witraże zaprojektował w 1974 r. Marc Chagall. Przedstawiają one Śmierć i Zmartwychwstanie Chrystusa, Drzewo Jessego i w ostatnim sceny historyczne: Chrzest Chlodwiga, Koronację św. Ludwika i koronację Karola VII w obecności Joanny d’Arc.

WYPOSAŻENIE WNETRZA. Większość elementów wyposażenia przepadła w czasie rewolucji francuskiej w końcu XVIII w. Na skrzyżowaniu nawy głównej i transeptu ustawiony jest ołtarz z krzyżem i świecznikami wykonanymi z okazji koronacji Karola X w 1825 r. W północnej nawie umieszczona jest klasycystyczna ambona z 1770 r., przeniesiona do katedry ze zniszczonego w czasie rewolucji kościoła w Saint-Pierre-le-Vieil.  W północnym ramieniu transeptu znajduje się polichromowana rzeźba św. Joanny d’Arc, którą wykonał 1902 r. Prosper d’Epinay. Znajduje się tam także zegar astronomiczny z XV w., który co godzinę uruchamia procesję z postaciami Pokłonu Trzech Króli i Ucieczki do Egiptu. Obok znajduje się płyta nagrobna architekta Huguesa Libergiera (zm. 1263), budowniczego nieistniejącego już opactwa St. Nicaise w Reims. W tej części transeptu umieszczony jest też prospekt organowy, pierwotnie zbudowany w 1470 r., później wielokrotnie przebudowywany. Pierwsza od północy przy obejściu usytuowana jest Kaplica Sakramentu z figurą Matki Bożej Niepokalanie Poczętej z 1742 r. wykonana przez Francois Ladatte oraz z płytą nagrobną kardynała Roberta de Lenoncourt (zm. 1532) na posadzce. W południowym ramieniu transeptu ustawiona jest marmurowa chrzcielnica z 1783 r. także przeniesiona z kościoła w Saint-Pierre-le-Vieil. Kaplica św. Jana przy południowym ramieniu transeptu znajduje się renesansowy ołtarz Apostołów, który wykonał w z 1541 r. Pierre Jacques z Reims. Przed ołtarzem umieszczony jest fragment galijsko-rzymskiej mozaiki.

LITERATURA

Demouy P., Reims Cathedral, 2019
Delpal, J-L., Frankreich, Knaurs Kulturführer in farbe, Augsburg 1998
Sztuka gotycka, pod. red. R. Tomana, wyd. Konemann 2000

Reims, katedra Notre-Dame

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł