podlaskie
Supraśl, cerkiew Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy
Lokalizacja: Supraśl, Klasztorna 1 (53.210933, 23.337350)
Budowa: 1503 - 1511
Styl: gotyk
HISTORIA. Prawosławny monastyr w Supraślu został ufundowany w 1498 r. dla bazylianów sprowadzonych z ławry kijowsko-peczerskiej przez Aleksandra Chodkiewicza, wojewodę nowogródzkiego. W latach 1503-1511 wzniesiono cerkiew i budynki klasztorne. W 1596 r. miejscowi bazylianie przystąpili do unii brzeskiej. W 1824 r. władze rosyjskie zlikwidowały klasztor a w 1831 r. przekazały cały zespół w ręce prawosławnych mnichów, którzy pozostawali tutaj do 1915 r. W latach 1930-1939 klasztor znajdował się w rękach księży salezjanów. W 1944 r. cerkiew została wysadzona przez wojska niemieckie, ulegając całkowitemu zniszczeniu. W 1984 r. rozpoczęły się prace rekonstrukcyjne według projektu Jerzego Kuźmienki. Od tego też czasu opiekę nad budynkami monastyru sprawuje duchowieństwo prawosławne.
ARCHITEKTURA. Gotycka cerkiew zbudowana na planie dziewięciopolowej hali o trzech nawach i z krótkim wielobocznie zamkniętym prezbiterium, do którego po obu stronach dostawione są niewielkie przybudówki. Nad środkowym przęsłem korpusu wznosi się kopuła na ośmiobocznym bębnie, nakryta barokowym hełmem z podwójna latarnią. W narożach korpusu dobudowane są cylindryczne wieżyczki schodowe, w górnych częściach ośmioboczne i nakryte niewielkimi hełmami z latarniami.
Ceglane elewacje cerkwi zwieńczone są szczytami o wykroju zbliżonym do oślego grzbietu. Poniżej nadwieszony jest ganek z otworami strzelniczymi i obserwacyjnymi. W przyziemiu fasady portal wejściowy, zamknięty łukiem półkolistym, powyżej po bokach dwa koliste otwory okienne. Elewacje boczne przebite oknami ostrołukowymi, w prezbiterium okna zamknięte łukiem odcinkowym. Cerkiew nakryta jest dachami dwuspadowymi.
Wewnątrz korpus podzielony jest ostrołukowymi arkadami międzynawowymi i nakryty sklepieniami gwiaździstymi, kryształowymi i krzyżowo-żebrowymi podpartymi na ośmiobocznych filarach międzynawowych. Nad centralnym przęsłem wznosi się kopuła na żagielkach i ośmiobocznym tamburze.
WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA jest współczesną rekonstrukcją po całkowitym zniszczeniu cerkwi przez wojska niemieckie w 1944 r. W latach 2016-2021 przeprowadzono rekonstrukcję fresków przedstawiających sceny z życia Maryi i Jezusa oraz wizerunki świętych, apostołów, ewangelistów, proroków i aniołów. Na sklepieniu kopuły umieszczono wizerunek Chrystusa Pantokratora. W 2021 r. został wykonany duży czterorzędowy ikonostas, którego autorem jest ukraiński rzeźbiarz Oleh Belc z Poczajowa.
LITERATURA
Architektura gotycka w Polsce, pod. red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Skibiński Sz., Zalewska-Lorkiewicz K., Sztuka polska. Gotyk, t. 2, Warszawa 2010
Żabicki J., Leksykon zabytków Mazowsza i Podlasia, Warszawa 2010
Strona internetowa: https://monaster-suprasl.pl/cerkiew-obronna-zwiastowania-nmp1
Supraśl, cerkiew Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy
