Spira, katedra Wniebowzięcia NMP i św. Szczepana

Szczegóły: | Odsłony: 21

Spira, katedra Wniebowzięcia NMP i św. Szczepana
Speyer, dom St. Maria i St. Stephan

Lokalizacja: Speyer, Domplatz (49.317226, 8.442412)
Budowa: 1030 - 1061, 1082 - 1106
Styl: romanizm

Katedra została ufundowana przez cesarza Konrada II z przeznaczeniem na mauzoleum rodowe cesarzy z dynastii salickiej. W późniejszych wiekach odbywały się tu koronacje cesarskie i zjazdy sejmów Rzeszy. W 1981 r. katedra w Spirze została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Po zniszczeniu kościoła opackiego w Cluny, katedra w Spierze jest największą świątynią romańską w Europie.

HISTORIA. Pierwsza wzmianka o siedzibie biskupa w Spirze pochodzi z 614 r., jednak prawdopodobnie biskupstwo istniało tu już w czasach późnorzymskich. Budowę obecnej katedry rozpoczął około 1030 r. cesarz Konrad II i w chwili jego śmierci ukończona była już m.in. krypta. Prace budowlane kontynuował jego syn Henryk III a konsekracja katedry miała miejsce w 1061 r. W latach 1082-1106 z inicjatywy cesarza Henryka IV przeprowadzono gruntowną przebudowę katedry. Przekształcono wtedy transept, płaskie stropy nawy głównej zastąpiono sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, dobudowano też wieże oraz kaplice św. Afry i św. Emmerama. W 1689 r. katedra została splądrowana i poważnie zniszczona przez pożar wywołany przez wojska francuskie w czasie wojny o sukcesję hiszpańską. W 1754 r. rozebrano zachodni masyw wieżowy i zabezpieczono wschodnią część katedry. W 2. połowie XVIII w. odbudowano nawę główną i wzniesiono barokową fasadę zachodnią. W 1794 r. katedra została ponownie zdewastowana, tym razem przez zwolenników rewolucji francuskiej. W latach 1854-1859 wzniesiono neoromański masyw wieżowy według projektu architekta Heinricha Hübscha z Karlsruhe. Katedra uniknęła zniszczeń w czasie obu wojen światowych a w ostatnich latach przeprowadzono prace konserwatorskie, które przywróciły świątyni jej pierwotny romański wygląd.

ARCHITEKTURA. Ogromnych rozmiarów romańska katedra, długości 134 m, zbudowana na planie krzyża łacińskiego z czerwonego piaskowca. Złożona z trójnawowego bazylikowego korpusu, transeptu, chóru z kryptą oraz masywu wieżowego od zachodu. Sześcioprzęsłowa nawa główna ujęta jest dwunastoprzęsłowymi nawami bocznymi. Do korpusu od północy przylega czteroprzęsłowa kaplica św. Afry a do południowego narożnika transeptu i korpusu dostawiona jest kaplica św. Emmerama. Od zachodu korpus nawowy poprzedza potężny westwerk (masyw wieżowy) i dwie wysokie na 66 m wieże. Chór znacznie podniesiony w stosunku do nawy głównej zamknięty półkolistą apsydą i ujęty po bokach wysokimi wieżami (71 m). Pod chórem mieści się krypta a od południa do chóru dobudowana jest zakrystia.

Neoromański westwerk jest trójdzielny, w przyziemiu z przedsionkiem otwartym trzema półkolistymi arkadami, powyżej na osi umieszczona jest wielka rozeta a nad nią trójkątny szczyt. Westwerk obiega arkadkowa galeria i wieńczy po środku ośmioboczna wieża nakryta dachem namiotowym. Elewacje zewnętrzne katedry przebite są zamkniętymi półkoliście oknami a pod dachem obiega je galeria arkadowa. Apsyda prezbiterium podzielona jest płytkimi półkolistymi arkadami podpartymi na półkolumnach i zwieńczona galerią arkadową. Nawę główną, ramiona transeptu i westwerk nakrywają dachy dwuspadowe, nawy boczne nakryte są dachami jednospadowymi. Nad środkowym przęsłem transeptu wznosi się ośmioboczna kopuła, podparta na tamburze obwiedzionym arkadową galerią. Wieże zbudowane na planie kwadratu, w najwyższych kondygnacjach przebite biforiami oraz triforiami i nakryta ostrosłupowymi hełmami.

Wewnątrz nawa główna rozczłonkowana jest półkolumnami z kapitelami i nakryta sklepieniem krzyżowo-żebrowym z przęsłami wydzielonymi półkolistymi gurtami. Nawa główna otwarta jest do naw bocznych półkolistymi arkadami, nawy boczne również nakryte są sklepieniami krzyżowo-żebrowymi na gurtach wspartych na półkolumnach z kostkowymi kapitelami. Centralne pole transeptu nakrywa ośmioboczna kopuła a boczne ramiona nakryte są sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. Chór nakrywa sklepienie kolebkowe a apsydę obszerna koncha.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Katedra jest dziś praktycznie pozbawiona wyposażenia. W przedsionku ustawione są rzeźby króla Adolfa z Nassau i Rudolfa Habsburga z połowy XIX w. W kaplicy św. Afry znajduje się płaskorzeźba Chrystusa niosącego krzyż z połowy XV w. i płaskorzeźba Zwiastowania z około 1470 r. z warsztatu Nicolausa van der Leyden.

Krypta. Pod prezbiterium i transeptem mieści się ogromna krypta złożona z trzech trójnawowych i trójprzęsłowych pomieszczeń pod transeptem oraz trójnawowego i pięcioprzęsłowego pomieszczenia pod chórem zamkniętego od wschodu półkolistą apsydą i ściętymi narożami od zachodu. Pomieszczenia te podzielone są rzędami masywnych filarów podtrzymujących sklepienia krzyżowe. Przed głównym ołtarzem krypty ustawiona jest romańska chrzcielnica z około 1100 r. W urządzonej w części krypty, Krypcie Cesarskiej spoczywają sarkofagi ośmiu cesarzy i królów niemieckich oraz czterech cesarzowych i królowych: Konrada II (zm. 1039), fundatora katedry i pierwszego pochowanego tu cesarza oraz jego żony Gizeli Szwabskiej; Henryka III (zm. 1056), syna Konrada II; Henryka IV (zm. 1106), syna Henryka III oraz jego żony Berty Sabaudzkiej; Henryka V (zm. 1125), syna Henryka IV; cesarzowej Beatrycze I Burgundzkiej, drugiej żony Fryderyka Barbarossy oraz ich córki Agnieszki; króla Niemiec Filipa Szwabskiego (zm. 1208), syna Fryderyka Barbarossy; króla Niemiec Rudolfa I Habsburga (zm. 1291); króla Niemiec Adolfa z Nassau (zm. 1298) oraz króla Niemiec Albrechta I Habsburga (zm. 1308), syna Rudolfa I Habsburga. W przedsionku krypty zachowała się wczesnogotycka płyta nagrobna króla Rudolfa I Habsburga (zm. 1292).

LITERATURA

Sztuka romańska, pod. red. R. Tomana, wyd. Konemann 2000
Schenck W., Knaurs Kulturführer in Farbe. Rheinland Pfalz, München 1994
Ullmann E., Gotik. Deutsche Baukunst 1200-1550, Leipzig 1994

Spira, katedra Wniebowzięcia NMP i św. Szczepana