lubelskie
Włodawa, kościół św. Ludwika
Marek SztorcWłodawa, kościół św. Ludwika
Lokalizacja: Włodawa, Klasztorna 1 (51.546370, 23.557800)
Budowa: 1739-1752
Architekt: Paweł Antoni Fontana
Styl: późny barok
HISTORIA. Paulini przybyli do Włodawy w 1698 r. za sprawą Ludwika Konstantego Pocieja, hetmana polnego litewskiego. W latach 1711-1717 wzniesiono dla zakonników murowane budynki klasztorne według projektu Józefa Pioli. Kościół zbudowany został w latach 1739-1752 według Pawła Antoniego Fontany a jego budowę finansowali przedstawiciele magnackich rodów Pociejów, Flemingów i Czartoryskich. Prace przy wystroju i wyposażeniu kościoła trwały do początku lat 80-tych XVIII w. W 1864 r. klasztor paulinów został zlikwidaowany przez władze carskie a kościół stał się świątynią parafialną. W 1944 r. w czasie działań wojennych została zniszczona jedna z wież, którą odbudowano w latach 1950-1952.
ARCHITEKTURA. Późnobarokowy kościół złożony z ośmiobocznej nawy zbliżonej planem do elipsy, z prostokątnego prezbiterium od ujętego po bokach zakrystią i skarbcem z lożami na piętrze, ramion transeptu, z czterech kaplicami na osiach przekątnych oraz z przedsionkiem z chórem muzycznym na piętrze.
Fasada rozczłonkowana pilastrami podtrzymującymi wydatny gzyms z belkowaniem, w części środkowej dwukondygnacjowa i zwieńczona falistym szczytem ze spływami. Po bokach ujęta jest dwiema kwadratowymi wieżami lekko wysuniętymi do przodu o wypukłych ścianach, opiętych w narożnikach zdwojonymi pilastrami, w górnej kondygnacji przechodzącymi w wieloboczne zwieńczenia z esowatymi pilastrami. Obie wieże nakrywają łamane hełmy o falistej linii. Ściany zewnętrzne kościoła opięte są parami pilastrów podtrzymujących belkowanie. Centralną część stanowi wyniosła nawa nakryta łamanym spłaszczonym dachem z ażurową wieżyczką na sygnaturkę.
Wewnątrz nawa otwarta dużymi arkadami na prezbiterium, chór muzyczny nad przedsionkiem i ramiona transeptu a niskimi arkadami na kaplice usytuowane na osiach przekątnych. Kaplice są skomunikowane z ramionami transeptu przez małe arkadowe przejścia nad którymi znajdują się arkadowe prześwity. Ściany wewnątrz nawy podzielone są zdwojonymi pilastrami z kompozytowymi kapitelami podtrzymującymi przełamujące się belkowanie. Nawę nakrywa sklepienia kolebkowe z lunetami na zdwojonych gurtach. Prezbiterium nakryte jest eliptyczną spłaszczoną kopuła na pendentywach. W prezbiterium znajdują się dwa rokokowe portale z supraportami mieszczącymi portrety Ludwika Pocieja i Adama Kazimierza Czartoryskiego.
WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNETRZA kościoła jest jednolite późnobarokowe. W nawie przy filarach na wysokich cokołach ustawione są posągi świętych wykonane przez Macieja Polejowskiego między 1776 a 1781 rokiem. Ściany zdobi późnobarokowa polichromia wykonana Przez Antoniego i Wojciecha Dobrzeniewskich oraz Gabriela Sławińskiego a jej tematyka związana jest z Trójcą Świętą oraz św. Ludwikiem, patronem kościoła. Polichromia obejmująca także iluzjonistyczne ołtarze w kaplicach. Ołtarz główny, ołtarze boczne, ambonę i chrzcielnicę oraz obramienia lóż w prezbiterium zostały wykonane w warsztatach Macieja Polejowskiego i Michała Filewicza.
LITERATURA
Łoziński J., Pomniki sztuce w Polsce, T. 1, Małopolska, Warszawa 1985
Sztuka polska, T. 5, Późny barok, rokoko i klasycyzm - XVIII wiek, oprac. zb., Warszawa 2016
Żabicki J., Leksykon zabytków Lubelszczyzny i Podkarpacia, wyd. 2013
Włodawa, kościół św. Ludwika
